Het orgel in de Grote Kerk van Halle is in 1958 voor deze kerk gebouwd door de befaamde orgelbouwer Flentrop uit Zaandam.
Het orgel heeft een klank die in perfecte balans is met de akoestiek van de kerkzaal. Bijzonder is dat elk register op zichzelf heel mooi klinkt, terwijl dat geldt ook voor de klank van alle mogelijke combinaties van registers.
Het oordeel van deskundigen
In 2013 bezochten leden van de orgelcommissie van de Pauluskerk te Rotterdam het Halse orgel. Ze wilden namelijk het Flentroporgel voor hun nieuwe Pauluskerk uitbreiden met enkele registers. Zij waren zeer onder de indruk van het Halse Flentroporgel. Een tijd later kwam een van de commissieleden nog speciaal weer naar Halle om voor zijn eigen plezier het orgel te bespelen.
In 2014 was intonateur Jan Spijker van Flentrop Orgelbouw bezig met de restauratie van het Flentroporgel in de Catharinakerk in Doetinchem. Op een avond bezocht en bespeelde hij het orgel in Halle. Hij was blij verrast en zeer onder de indruk. Hij kenschetste het orgel met uitspraken als: “Uniek instrument. Juweeltje. Steekt uit boven andere kleinere orgels die Flentrop bouwde. Hoort tot de mooiste orgels van Flentrop”.
Ook de beide orgelmakers, die onlangs een offerte uitbrachten voor een grote onderhoudsbeurt, hebben een oordeel over dit orgel.
Citaten uit de ene offerte:
“Het orgel verraste ons in meerdere opzichten positief. De klank heeft de tand des tijds goed doorstaan en is vermoedelijk zelfs origineel bewaard gebleven. Dit is een bijzonderheid voor instrumenten van deze leeftijd. Het is een uniek instrument waarmee zuinig moet worden omgesprongen. Juist om deze reden vinden we het vanzelfsprekend het orgel respectvol te behandelen en het klankbeeld te conserveren.”
En uit de andere:
“Het fraaie instrument werd in 1958 gemaakt door Flentrop. Het is een bijzonder fraai voorbeeld van de vroege Flentrop-orgels van na de wederopbouwperiode. Het orgel is nog geheel origineel in aanleg. Bij de intonatie zijn geen wijzigingen doorgevoerd. In de ontwikkeling van het oeuvre van Flentrop neemt dit orgel een belangrijke plaats in.”
Opbouw en samenstelling van het orgel
Het orgel in Halle hoort tot de kleinere. Het heeft slechts één klavier en het pedaal is – zoals dat heet – ´aangehangen´. Dit betekent dat het pedaal geen eigen zelfstandig(e) register(s) heeft en geen klank (bijv. een lage 16-voet) toevoegt aan het spel op het klavier. Via de pedaaltoetsen worden feitelijk toetsen van het klavier ingedrukt.
Wel kan het klavier in twee gedeelten (bovenste en onderste helft) worden geregistreerd, dat wil zeggen dat voor de ene helft van het klavier andere registers kunnen worden ingeschakeld dan voor de andere helft. Eigenlijk dus ‘twee halve orgels’ die los van elkaar geregistreerd kunnen worden. Op die wijze is het mogelijk om sommige muziekstukken met een uitkomende stem te spelen, waardoor bijv. een koraalmelodie duidelijker te horen zijn.
De registers van het orgel
Voor de kenners – de dispositie is als volgt:
Prestant 8’
Roerfluit 8’
Gemshoorn 8’
Octaaf 4’
Fluit 4’
Quint 3’
Octaaf 2’
Tertiaan 2 st.
Mixtuur 4-5 st.
Grote onderhoudsbeurt nodig
Een kerkorgel heeft doorgaans ongeveer elke 25 tot 30 jaar een grote onderhouds- en schoonmaakbeurt nodig. Het Halse orgel heeft sinds de bouw in 1958 nog nooit (!) zo´n beurt gehad.
Heel het orgel zit vol stof – tot in de orgelpijpen. Dat is nadelig voor de klank, die wat doffer is geworden, en voor de stembaarheid en de conditie. Bij een stembeurt loopt het orgel daardoor schade op. Het orgel heeft dringend zo’n grote onderhoudsbeurt nodig.
De kosten zullen een aantal duizenden euro’s bedragen.
Als gevolg van teruglopende inkomsten en tekorten heeft het College van Rentmeesters echter geen geld beschikbaar voor deze renovatie. Wij als organisten kunnen dit begrijpen. Wel jammer dat daardoor de kwaliteit van dit gave orgel verder achteruit zal gaan.
Waarom deze tekst over het orgel
Het mag best eens bekender worden wat voor een
mooi en uniek orgel de kerk van Halle rijk is. Een orgel van deze kwaliteit is
een bijzonder bezit.
Ook mag het dilemma van het College van Kerkrentmeesters over dit orgel wel
voor het voetlicht worden gebracht.
Wij vragen ons hoopvol af of er in Halle of Varsseveld wellicht een of meer kerkleden zijn met een ‘redelijk saldo’ op hun spaarrekening, die op basis van de informatie in dit artikel bereid zijn om van dit saldo een ‘klein gedeelte’ te bestemmen voor het in goede staat brengen van dit orgel.
Opgesteld door de organisten van de kerk van Halle:
– Jan Bulsink
– Wim Davidse
– Anja Roelofsen